“Jaar na jaar hebben we achterover zitten leunen en nu worden we ruw uit onze winterslaap geschud.” De logistiek in de Metropoolregio Amsterdam staat voor een enorme duurzaamheidsopgave. Onderzoeker Ben Engel ziet dat breed erkend wordt dat verduurzaming urgent is en ziet een bereidheid om er mee aan de slag te gaan. Maar hij ziet ook dat echte verandering nog uitblijft. Er is in de initiatieven een gebrek aan samenhang, visie en coördinatie. De overheid toont bovendien weinig lef. De MRA dreigt hierdoor de boot te missen en haar voortrekkersrol in de logistiek kwijt te raken. Engel hoopt dat de Amsterdam Logistics Board snel de regie pakt. “Het is tijd om kritisch naar onszelf te zijn en te bepalen waar we met de logistiek naartoe willen.”
Tekst: Anke Hoets.
Kabinet, provincies en gemeenten onderschrijven unaniem de klimaatdoelstelling van Parijs (2015): in 2050 volledig CO2-neutraal. Ze komen met nieuwe regelgeving, maar laten vooral veel over aan de markt. We hebben nog ‘slechts’ 27 jaar. Hoe ver zijn we in de Metropoolregio Amsterdam inmiddels met de verduurzaming in de logistiek? Op verzoek van Amsterdam Logistics en Amsterdam Airport Area (AAA) bracht onderzoeker Ben Engel de situatie in kaart. In zijn rapport ‘Verduurzaming van de Mainport Logistiek’ concludeert hij dat er in onze regio veel gebeurt, maar dat een geïntegreerde aanpak ontbreekt. “Om een voorbeeld te noemen; iedereen is bezig met elektrificeren van alles wat rijdt, maar richt zich daarbij alleen op de eigen kring. De onderlinge samenhang ontbreekt. De laadinfrastructuur is bijvoorbeeld echt een ondergeschoven kindje.”
Lef nodig en bereidheid om te pionieren
Verduurzaming van de logistiek is een ‘onwaarschijnlijk groot’ thema en daarom heeft de onderzoeker zich geconcentreerd op de mainports Schiphol, havens van Amsterdam en greenport Aalsmeer. Hij ziet met name bij de overheid en grote bedrijven een neiging om dingen op hun beloop te laten. De belangrijke partijen leunen achterover of passen zich maar traagjes aan. Engel: “Schiphol bijvoorbeeld stelt zich op als marktmeester. De directie zegt dat ze, opererend in een internationale omgeving, niet kan beïnvloeden met welke toestellen vracht wordt aangeleverd. Daar krijg ik echt vlekken van. Port of Amsterdam bewijst juist met zijn visie op de energietransitie dat je verandering kunt faciliteren en afdwingen.”
Er is een partij nodig die de stip op de horizon tekent én de weg ernaartoe
Ook het Rijk valt veel te verwijten: ze versnelt vergunningsprocedures niet en blijft achter in het uitbreiden van het elektrische netwerk. “Procedures voor vergunningaanvragen zijn al 40 jaar oud en als je een transformatorhuisje moet bijbouwen, ben je zo 4 jaar verder.” Maar bovenal ontbreekt het het kabinet volgens Engel aan lef. “In Duitsland is een proeftuin ingericht om dingen in de praktijk uit te proberen. Daar wordt niet alles vooraf tot op 8 cijfers achter de komma uitgetekend, maar is de overheid bereid om risico’s te nemen en gaat aan de slag.”
Schiphol-Zuidoost als proeftuin verduurzaming onder zachte dwang
Een proeftuin ligt er onder de rook van Schiphol, zeggen ondernemers in vraaggesprekken met Engel: bedrijventerrein Schiphol-Zuidoost. Afhandelaar dnata laat er momenteel al een van de meest geavanceerde logistieke gebouwen bouwen. “Er ligt een wolk van kansen om de keten te digitaliseren, maar Schiphol laat het liggen. Waarom Zuidoost niet aanwijzen als een volledig digital cargo area: van de verkeerslichten en de loodsen tot de koffietent. Verknoop alles digitaal.” Hij erkent dat het een uitdaging is, mede omdat er veel partijen bij zo’n gebiedsontwikkeling betrokken zijn, maar zijn advies is: ga het gewoon doen.
Visie, toewijding en centrale regie nodig om effectief te zijn
Gewoon doen. In de MRA gebeurt al heel veel, merkte Engel toen hij de lopende projecten voor zijn onderzoek op een rij zette. Maar kracht zit dit keer niet in het getal. “Ik vond na een onvolledige telling tientallen projecten en overlegorganen en zeker 32 beleidsstukken. Iedereen wil wat doen, maar het onderwerp is zo groot dat men zich alleen concentreert op wat hij kan overzien. Daardoor is er geen samenhang. Als het ons lukt om dingen met elkaar te verbinden, dan kunnen we dubbelingen eruit halen en effectiever gaan werken.”
Effectiever betekent een programma opstellen waarin de verduurzaming gecoördineerd wordt opgepakt. Waarin aandacht is voor de hardware, de software én zaken als regelgeving. Daarvoor is een leider nodig die een stevige visie ontwikkelt en de rol van regisseur oppakt. Een partij die niet alleen de stip op de horizon tekent, maar ook de weg ernaartoe en vooral, een partij die dingen voor elkaar kan krijgen. Dat zijn niet de private partijen, zegt Engel. Zij hebben er vaak niet de middelen of het mandaat voor. “Als wij vinden dat Schiphol moet verduurzamen, dan moeten we niet alleen verplichten, maar ook de middelen geven. Dus bijvoorbeeld toestaan dat landingsrechten worden verbonden aan duurzaamheid. Kun je dat als luchthaven niet in je eentje afdwingen, dan moet het ministerie van Economische Zaken te hulp schieten.” De regisseur moet dus een partij zijn die écht gewicht in de schaal legt: het Rijk en op regionaal niveau een organisatie als de Amsterdam Logistics Board.
Advies Rijk en regio: neem de tijd voor het ontwikkelen van een helicopterview
Er moet nog meer veranderen om de weg van structurele verduurzaming in te kunnen slaan. Incidenten sturen op dit moment de beleidsvorming voor de logistiek. “De dood in de pot”, noemt de onderzoeker het. Hij vindt het gebrek aan kennis en expertise over de sector, nota bene officieel een topsector, schrikbarend. Zo is nog nooit onderzocht hoe groot het werkelijke economische belang van cargo is voor Schiphol, de MRA en de BV Nederland. “Het geeft te denken dat alleen al de full freighters met 4% van de vluchten op Schiphol garant staan voor 25% van de toegevoegde waarde. Wat is de echte toegevoegde waarde als je de vracht in de belly en de indirecte economische waarde ook meeneemt?”
Het ontbreekt daarnaast aan realiteitszin in het debat, vindt Engel. “Veel mensen roepen maar iets. Neem de verdozing van het landschap. Je kunt praten over hun uitstraling en of ze duurzamer gebouwd moeten worden, maar die dozen staan daar niet voor de hobby. En als jij vandaag product-X thuisbezorgd wilt hebben, dan ben je medeverantwoordelijk voor die verdozing.” Hij zou graag zien dat beleidsmakers afstand nemen van de waan van de dag zodat ze kunnen zien dat de logistiek onderdeel is van een groter geheel. “Dat geen topsector bestaat zonder de logistiek en dat een veelgeprezen grootverdiener als ASML zijn machines alleen kan exporteren dankzij de logistiek.”
Deltawerken voor de logistiek
Waar willen we naartoe en hoe willen we daar naartoe? Een visie ontwikkelen is de volgende stap, zegt Ben Engel. Volgens hem is de logistieke sector even cruciaal als de Deltawerken dat in de vorige eeuw waren. Die dwingen wereldwijd nog steeds respect af. “Na de watersnoodramp (1953) is gezegd ‘als we onze voeten droog willen houden, dan moeten we met volop investeren; met menskracht, geld en kennis’. Door vastberadenheid zijn dingen bereikt. Waarom niet hetzelfde doen voor het klimaat en de logistiek?! Worden we echt groene ondernemers of blijven we een koopman en kruidenier?! Ik stel voor om net als destijds de Deltacommissaris een ‘Wubbo Ockels-raad’ voor verduurzaming van de logistiek in het leven te roepen. Zeg vooral niet ‘China doet niets, Duitsland niets’. Aan de slag gaan en daarbij op alles inzetten! Want over 50 jaar is de behoefte aan duurzame energie zo groot, dat we niet de luxe hebben om voor alleen elektrische of alleen waterstofvoertuigen te kiezen. We zullen alle duurzame energiebronnen nodig hebben. En ondertussen moeten we ook op de korte termijn blijven verbeteren en in lopende projecten als BioLNG en de synthetische kerosine op Schiphol blijven investeren.”
Ben Engel: ‘De Metropoolregio Amsterdam heeft goud in handen‘
Wat kunnen we regionaal doen? Veel, denkt Ben Engel. Allereerst het economische uitgangspunt. Met eerder onderzoek toonde hij al aan dat de Metropoolregio Amsterdam alles in zich heeft om ‘Home of the digital supply chain’ te zijn. Ook is de regio een pharmacluster rijk met een enorme toegevoegde waarde die nog steeds groeit. En met onze internationale verbindingen, hoog opleidingsniveau en andere kwaliteiten trekt de regio nog steeds buitenlandse investeerders. Onze traditionele voortrekkersrol in de wereldwijde supply chain staat dus onder druk, maar is niet verloren als er doelgericht wordt ingegrepen. “Haal bijvoorbeeld internationale voorlopers in de duurzame logistiek naar de MRA en importeer hun kennis. Elders in de wereld gebeurt dat ook.”
Herijking Amsterdam Logistics Board
Engel ziet een belangrijke rol weggelegd voor het Amsterdam Logistics Programma (ALP) en de Amsterdam Logistics Board (ALB). “Met de ALB heeft de Metropoolregio Amsterdam goud in handen om de verduurzaming te (bege)leiden. Theoretisch. Het programma koppelt precies de goede dingen om initiatieven op te starten en bijvoorbeeld samen te werken aan regelgeving. De projecten die lopen hebben een trekker en boeken vooruitgang. De oorspronkelijke doelstelling is ook perfect: waarde creëren door de deelnemers in het speelveld met elkaar te verbinden en ze te helpen van elkaar te leren. “Die kruisbestuiving was het doel van het ALP, maar komt onvoldoende uit de verf. De echte synergie blijft uit.”
Worden we echt groene ondernemers of blijven we een koopman en kruidenier?!
De ALB is aan een herijking toe: van zijn eigen rol en samenstelling, zijn visie en zijn aanpak. “Het ALP heeft een waaier aan initiatieven die soms boterzacht en soms snoeihard zijn. Maar daar worden weinig conclusies aan verbonden. Als je in 2050 CO2-neutraal wilt zijn, dan moet je nu al terug gaan rekenen en incalculeren hoe je doelen gaat bereiken. Een grote speler als DHL gaat ook zo te werk. Het levert soms vervelende opgaven op, maar geeft DHL-managers wel richting.” In de loop der jaren is de Board zijn slagkracht verloren doordat de hoogste bazen er onvoldoende bij betrokken zijn, ziet Ben Engel. Er nemen ook te weinig bedrijven deel aan de ALB. “We moeten terug naar het topniveau en van de Board een sturend instrument maken met een stevig mandaat, waarin de verschillende invalshoeken van de triple helix samenkomen. De verduurzaming van de logistiek is gewoon te complex om halfslachtig aan te pakken.”
